A pesar dos avances no uso responsable e da redución dalgúns riscos en liña, como a diminución do sexting, o contacto con descoñecidos e o uso do teléfono móbil na clase, a xeración hiperconectada segue no seu límite: a ansiedade e a violencia en liña están en aumento
Coas voces de case 100.000 nenos e adolescentes en España, o estudo é a investigación máis completa a nivel mundial sobre o impacto da tecnoloxía na infancia e a adolescencia, e ofrece propostas concretas para promover a seguridade e o benestar dixitais
O estudo é o resultado dun esforzo conxunto entre Red.es, UNICEF España, a Universidade de Santiago de Compostela e o Consejo General de Colegios de Ingeniería Informática
Confírmase unha tendencia imparable: os nenos e adolescentes están hoxe máis conectados que nunca, rodeados de redes sociais, pantallas e notificacións. Os adolescentes están rexistrados masivamente nas redes sociais: o 92,5 % participa en polo menos unha rede social e o 75,8 % en tres ou máis. Mesmo nos últimos anos de primaria, o 78,3 % xa ten presenza nalgunha rede. Pero o impacto da tecnoloxía vai moito máis alá do lecer ou a comunicación.
Estas son as conclusións de "Infancia, adolescencia e benestar dixital: unha aproximación desde a saúde, a convivencia e a responsabilidade social", un estudo elaborado por Red.es, UNICEF España, a Universidade de Santiago de Compostela e o Consejo General de Colegios de Ingeniería Informática. Froito dunha enquisa a case 100.000 nenos e adolescentes de toda España, esta investigación -a máis completa a nivel mundial sobre o impacto da tecnoloxía na infancia e a adolescencia nun país- ofrece unha imaxe clara dunha xeración hiperconectada que, aínda que máis consciente dos perigos de Internet, segue a enfrontarse a serios desafíos emocionais e sociais.
A gran maioría accede ás redes sociais e a outros contidos desde os seus propios dispositivos. A presenza de teléfonos móbiles faise evidente a partir dos últimos anos da escola primaria: aos 10 anos, o 41 % dos nenos teñen o seu propio teléfono móbil, unha porcentaxe que aumenta ao 76 % aos 12 anos. Na escola secundaria, practicamente todo o alumnado (o 92,8 %) ten teléfono propio, sendo a idade media de primeiro uso do teléfono móbil os 10,8 anos.
“A dixitalización representa unha oportunidade extraordinaria para a infancia: facilita a inclusión, estimula a creatividade e fortalece os vínculos sociais e familiares. Pero a exposición temperá e sen supervisión a ela conleva riscos que deben abordarse como un problema de saúde pública», advertiu Gustavo Suárez-Pertierra, presidente de UNICEF España. "O mal uso da tecnoloxía leva á perda de hábitos saudables, á fatiga mental, á presión sobre a aparencia e á exposición a riscos como o ciberacoso e os contidos inapropiados”.
O uso problemático das redes sociais ten consecuencias
Case o 9 % dos nenos e nenas de entre 10 e 20 anos pasan máis de cinco horas ao día nas redes sociais durante a semana, unha cifra que se eleva a case o 20 % os fins de semana. Ademais, o 5,7 % pode ter desenvolvido un uso problemático das redes sociais, unha porcentaxe que chega ao 7,7 % entre os estudantes de secundaria (a etapa máis vulnerable) e é significativamente maior entre as nenas, o que pon de manifesto importantes diferenzas de xénero neste tema. Este uso intensivo asóciase cun aumento da ansiedade, unha menor calidade de vida e unha maior exposición a situacións de acoso, ciberacoso ou condutas controladoras nas relacións a través de medios dixitais. “O 25 % dos adolescentes afirman ter sufrido acoso escolar, case o 10 % ciberacoso e un de cada tres mozos con parella admite ter experimentado control ou chantaxe a través de teléfonos móbiles ou redes sociais”, afirmou Antonio Rial, da Universidade de Santiago de Compostela, quen advertiu de que “estas formas de violencia dixital están cada vez máis presentes na vida cotiá dos adolescentes”.
A falta de regras e límites no uso da tecnoloxía, xunto con modelos de conduta deficientes entre os adultos, duplica a prevalencia de diversos comportamentos de risco en liña. Por exemplo, a porcentaxe de nenos e nenas que pasan máis de 5 horas ao día nas redes sociais os fins de semana é do 17,9 % entre aqueles cuxos pais non usan os seus teléfonos durante as comidas, e aumenta ao 24,6 % se os seus pais o fan. O mesmo ocorre co consumo de pornografía (27,5 % fronte a 34,3 %) e coa aceptación de solicitudes de amizade de descoñecidos nas redes sociais (31,6 % fronte a 40,3 %).
Pola súa banda, Jesús Herrero, director xeral de Red.es, entidade adscrita ao Ministerio para a Transformación Dixital e Administración Pública a través da Secretaría de Estado de Intelixencia Artificial, salientou o compromiso do Goberno español cos dereitos dixitais, co obxectivo de garantir que "os cidadáns sexan conscientes de que no entorno dixital ou virtual teñen os mesmos dereitos que no entorno físico ou presencial". España foi pioneira neste traballo no verán de 2021, converténdose no primeiro país do mundo en adoptar unha carta de dereitos dixitais, e continúa a facelo, como demostra o seu apoio a esta investigación, "o estudo global máis completo realizado ata a data, cuxos resultados serven tanto para fundamentar políticas públicas que atendan as necesidades da nosa sociedade, especialmente dos mozos, como para fundamentar futuras investigacións académicas e educativas".
Avances no uso responsable, aínda que os riscos persisten
Aínda que os riscos persisten, están a facerse progresos no uso responsable de internet. O 58,4 % dos enquisados falaron con descoñecidos en liña, o 25,1 % recibiron mensaxes de contido sexual explícito e case o 9 % foron presionados para enviar fotos ou vídeos eróticos ou sexuais. Non obstante, estas cifras son mellores que as rexistradas en 2021 no informe "Impacto da tecnoloxía na adolescencia". A exposición á pornografía segue a ser un desafío: o 29,6 % afirma consumila nalgún momento, nun de cada tres casos de forma accidental. O consumo comeza de media aos 11,5 anos e o 70 % dos enquisados afirman non falar de sexo na casa.
Máis da metade dos enquisados expresaron a necesidade de desconexión dixital e reclamaron máis educación dixital, afectiva e emocional, apoio aos adultos e debates sobre saúde mental e relacións. "Os hábitos de xogo e descanso dependen de cada un de nós, pero as redes sociais están deseñadas para ser adictivas", explicaron Ailin (13 anos) e Pablo (17), membros do Grupo Asesor de UNICEF España, que pediron tolerancia cero co ciberacoso, apoio familiar durante o primeiro uso dos teléfonos móbiles e que se teñan en conta as súas opinións á hora de deseñar contidos dirixidos a nenos e adolescentes.
Datos dispoñibles en www.infanciadigital.es
“El Consejo General de Colegios de Ingeniería Informática”, segundo o seu presidente, Fernando Suárez, garantiu o rigor, a seguridade e a calidade na recollida e o procesamento de datos. Este amplo traballo, tanto polo número de enquisas (máis de 100.000) como polas súas diversas versións (alumnado de primaria, alumnado de secundaria e profesorado) e versións lingüísticas (ata seis idiomas, incluíndo o español e as linguas cooficiais), levouse a cabo coas máximas garantías de estabilidade, accesibilidade e confidencialidade”.
“O procesamento dos millóns de puntos de datos recollidos (validación, limpeza, filtrado e análise) implicou a aplicación de tecnoloxías avanzadas de Big Data e intelixencia artificial», continúa Suárez. «O resultado son uns cadros de mando interactivos, dispoñibles en www.infanciadigital.es, a páxina web oficial do proxecto, que permiten a visualización de datos dun xeito áxil e transparente, o que sen dúbida constitúe unha ferramenta útil para a comunidade científica e educativa e as administracións públicas», engade, para concluír sinalando que «o compromiso da enxeñaría informática é contribuír ao benestar dixital, promovendo un entorno tecnolóxico seguro, saudable e enriquecedor que acompañe e potencie o desenvolvemento de todos os nenos”.
O benestar dixital debe ser tratado como un problema de saúde pública.
O uso intensivo e non supervisado da tecnoloxía supón desafíos que, segundo o estudo, deben ser abordados como un problema de saúde pública debido aos seus efectos no desenvolvemento físico, emocional e social de nenos e adolescentes. O estudo advirte de que o entorno dixital aínda non é seguro e pide garantir os dereitos dos nenos en liña, equiparar a violencia dixital coa violencia física para fins de protección e resposta, regular o uso do teléfono móbil nas escolas e promover unha resposta conxunta —cunha estratexia nacional específica— das institucións, as familias, as escolas e o sector privado, coa participación activa dos propios nenos.
O estudo tamén sinala que máis do 90 % da cidadanía expresa preocupación polos riscos do entorno dixital, unha cifra que reflicte a urxencia dunha acción coordinada.
Nota para editores
• O informe presentouse esta mañá nun acto clausurado polo presidente do Goberno, Pedro Sánchez, no que participaron expertos e representantes dos sectores tecnolóxico, educativo e familiar.
• O informe divídese en tres estudos: un cualitativo con entrevistas en profundidade e grupos focais; un segundo que recolle as perspectivas de miles de docentes; e un terceiro baseado nas respostas de case 100.000 mozos de entre 10 e 20 anos sobre saúde, convivencia, teléfonos móbiles e redes sociais, consumo de pornografía, videoxogos, xogos de azar e o papel das familias. As enquisas realizáronse entre novembro de 2024 e xuño de 2025 en 446 centros educativos públicos, privados e concertados de todas as comunidades autónomas de España.
• En comparación co estudo de 2021, o tamaño da mostra practicamente duplicouse e incluíronse as respostas dos estudantes de 5º e 6º de primaria.