Non sei se no arranque do proceso miramos máis de esguello que á fronte e ao noso ámbito inmediato máis que ao horizonte europeo; se optamos por crecer separados por medo a minguar xuntos, desatando unha lóxica de gañadores individuais desentendida dos resultados para o conxunto do sistema. Non o sei e quero pensar que non esquecemos que para ser competitivos temos que ser, ante todo, competentes; que a nosa competitividade ha de ser global en vez de quedar nunha competencia entre nós mesmos; e que lonxe do enganoso resultado de redistribuír os nosos propios alumnos entre títulos e universidades, ao que aspiramos é a atraer novos estudantes.
Fronte a infundados rexeitamentos, e algún benintencionado voluntarismo, o que se require son recursos, vontades, criterios e ideas, para facer avanzar o proceso. Xa se sabe que un financiamento manifestamente mellorable non contribúe moito a iso. Pero preocúpanme máis as restricións dun sistema organizativo máis inclinado ás inercias que ao cambio e máis resistente que proclive ás reformas. Dirixímonos cara á elite da excelencia pero conducímonos polas regras das maiorías. Movémonos cara á calidade pero gobernámonos dende a cantidade e suxeitos a dinámicas que, en ocasións, responden máis a criterios de intercambio que de cambio e a estímulos de repartición máis que de crecemento. E iso tanto no ámbito interno coma no externo, onde as administracións educativas, nunha materia como a política de titulacións, tenden a decantarse polas influencias dos mercados políticos locais antes que polas razóns académicas.
Para este guiso 'á boloñesa' necesitarase, por todo iso, moito coidado, moita atención e xuntar non poucas vontades. Necesitarase moita pedagoxía para explicar mellor á sociedade as oportunidades da reforma; para ofrecer aos estudantes algo máis que palabras e brindarlles garantías na transición cara ao novo sistema; para procurar incentivos, recursos, apoios, aos profesores e afastarlles o temor a unha maraña de procedementos que os desvíen do seu primordial atención á clase.
Pero, sobre todo, aínda habemos de afinar criterios e ideas nesta decisiva reforma universitaria. Enchémonos de palabras de moda e parezo esquecer outras que deberan estar a salvo das modas. Coñecemento, innovación, transferencia, emprendimiento, son termos que unimos xa, por fortuna, aos labores da universidade moderna. ¿Pero esqueceríasenos que hai que educar, sobre todo? Educar é o ingrediente que non pode faltar no noso guiso 'á boloñesa', porque nos inclinamos moito por formar profesionais e descoidamos demasiado educar persoas. Non defendo eu unhas ensinanzas á marxe das demandas formativas, pero educar creo que é o mellor modo de atendelas.
Por iso, haberá que sortear aínda algúns riscos. Os de confundir o excelente co específico, o formativo co especializado, as denominacións cos contidos e o fundamental co accesorio. Os riscos de enchernos de títulos e baleirarnos de contidos; de promover simultaneamente unha inflación de novos estudos e unha depreciación das grandes titulacións tradicionais, que han pervivido pola súa capacidade formativa e o seu carácter polivalente; de empeñarnos en formar profesionais do específico, e ás veces do irrelevante, dende o principio en vez de educar dende a base sólidos universitarios que acabarán por converterse en excelentes profesionais.
Agora que xa temos unha primeira experiencia e antes da avalancha de títulos que se aveciña, haberá que poñer atención a cuestións como estas, para poñer reflexión onde se alzan voces e contribuír ao éxito desta fundamental reforma. Dese modo poderemos saborear con gusto noso guiso 'á boloñesa'.